Μέσα από τα μάτια του Βρετανού αξιωματικού συνδέσμου Νίκολας Χάμμοντ
Ο Νίκολας Χάμμοντ υπήρξε ως γνωστόν διακεκριμένος ακαδημαϊκός Ιστορικός και Αρχαιολόγος που ασχολήθηκε διεξοδικά με την Μακεδονία στην αρχαιότητα. Φιλέλληνας που υποστήριξε -όντας σοβαρός επιστήμονας- την ελληνικότητα της Μακεδονίας.
Η δήλωσή του ήταν χαρακτηριστική: «Τυχόν αναγνώριση της Δημοκρατίας των Σκοπίων με το όνομα «Μακεδονία», θα αποτελούσε επιβράβευση μιας προσπάθειας παραποίησης της πραγματικότητας και βιασμό της ιστορικής αλήθειας»
Σήμερα το θέμα έχει ξαναέλθει στο προσκήνιο με της περιβόητη συμφωνία των Πρεσπών. Η θέση της παρούσας συγκυβέρνησης είναι πως η συμφωνία αυτή εξυπηρετεί την Ελλάδα και την «ελληνικότητα της αρχαίας Μακεδονίας». Οι γείτονες ωστόσο ήδη αυτοαποκαλούνται «Μακεδόνες» και όχι «Βορειομακεδόνες»…
Παρόλα αυτά, πολύ πρόσφατα ο Έλληνας πρωθυπουργός δήλωσε σε συγκέντρωση του κόμματός του: «Δεν πουλάει η Αριστερά τη Μακεδονία. Σώζει η Αριστερά τη πολιτισμική και ιστορική κληρονομιά της ελληνικής Μακεδονίας. Αυτό κάνει η Αριστερά με τη Συμφωνία των Πρεσπών. Δεν θα επιτρέψουμε λοιπόν σε κανέναν έμπορο της πατρίδας, να κουνάει το δάχτυλο στην παράταξη της Αριστεράς. Αρκετά με τους κερδοσκόπους του μίσους».
Η ανιστόρητη αυτή άποψη δεν χρειάζεται καν σχολιασμό. Τα επίσημα κείμενα του ΚΚΕ και οι αποφάσεις του-που αποτελούν την διαχρονική θέση της αριστεράς- ήδη κάνουν λόγο για ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη από τα μέσα της δεκαετίας του 1920. Ποια ήταν όμως η στάση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, που συνεχώς επικαλείται η σημερινή κυβέρνηση, για τη Μακεδονία; Μια ερμηνεία, βασισμένη σε γεγονότα και πηγές, έχουμε κάνει στο παρελθόν.
Στο παρόν άρθρο θα παραθέσουμε την μαρτυρία του Χάμμοντ που τον Φεβρουάριο του 1943 στάλθηκε στην Ελλάδα, αρχικά στη Θεσσαλία και από τον Μάιο στη Μακεδονία, σαν αξιωματικός σύνδεσμος του Στρατηγείου Μέσης Ανατολής με τον ΕΛΑΣ. Σκοπός της αποστολής του ήταν να διαπιστώσει τη δυναμική του ΕΛΑΣ σαν αντιστασιακού στρατού. Ο ίδιος όπως γράφει στο βιβλίο του «Με τους αντάρτες 1943-’44», Ελληνική Ευρωεκδοτική, διαπίστωσε πως το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είχε ως σκοπό την απόκτηση της πολιτικής εξουσίας και βάσει αυτού του στόχου καθοριζόταν και η συνεισφορά του στο αντάρτικο. Τα συμπεράσματα αυτά επιβεβαίωναν τις εκθέσεις του Μάγιερς, αρχηγού της ΒΣΑ, που δεν ήταν αρεστές στο Κάιρο σε ορισμένα σημαίνοντα στελέχη της SOE. Ιδιαίτερη σημασία όμως έχει η μαρτυρία του για τη θέση της αριστεράς στο Μακεδονικό (ο.π., σ. 80-81):
«Όταν πρωτοβρέθηκα στη Μακεδονία η γραμμή του ΕΑΜ ήταν ότι οι Αλβανοί, οι Γιουγκοσλάβοι κ’ οι Βούλγαροι ήταν αδελφοί με τους Έλληνες, κι ότι κι εκείνοι, όπως οι Έλληνες στο παρελθόν, είχαν παραστρατήσει κάτω απ’ την επιρροή φασιστικών ή βασιλικών καθεστώτων. Όταν θα έσπαζαν τα δεσμά τους και θα δέχονταν την αρχηγία των αντιστασιακών κινημάτων, θα αποδείκνυαν ότι είναι πραγματικοί αδελφοί και θα δημιουργούσαν μια Βαλκανική Ένωση.
Αυτή η αφελής προπαγάνδα ξεπήδησε από την ελπίδα ότι με την εγκαθίδρυση συγγενικών καθεστώτων θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια Βαλκανική Ένωση που θα βασιζόταν στην Κομμουνιστική Διεθνή. Γι’ αυτό αντιδρούσαν τόσο οι αρχηγοί της ΥΒΕ (Υπερασπισταί Βορείου Ελλάδος), που πίστευαν ότι το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ήθελε να προδώσει τη Βόρεια Ελλάδα παραχωρώντας την στους Ρώσους. Εκείνη την εποχή, η ΥΒΕ είχε δίκιο. Το ρωσικό σχέδιο για τα Βαλκάνια ήταν να δημιουργηθεί μια Σοβιετική Δημοκρατία της Μακεδονίας σε βάρος του εθνικού εδάφους της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας, και λιγότερο της Αλβανίας και της Βουλγαρίας. Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ το είχε υποστηρίξει.
Μερικές ενδείξεις για το ρωσικό σχέδιο φάνηκαν το Μάιο. Τότε μια ομάδα από Γιουγκοσλάβους αντάρτες είχε καταφύγει κοντά στη Φλώρινα φορώντας το κόκκινο άστρο στο καπέλο τους και μια σημαία στα μανίκια τους. Όταν περιέγραψα τη σημαία στο Κάιρο και ρώτησα τι αντιπροσώπευε, μου είπαν ότι ήταν η σημαία της Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης, ενός κινήματος για αυτόνομο μακεδονικό κράτος. Ο ΕΛΑΣ είχε ένα εθνικό σύμβολο στα καπέλα του, δηλαδή τα ελληνικά αρχικά ΕΛΑΣ, που σήμαιναν Εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός. Έγινε όμως μια συμφωνία, κι έτσι τα αρχικά και η σημαία εξαφανίστηκαν. Οι δύο ομάδες ανταρτών εμφανίζοντας σαν αδερφές κάτω απ’ το πεντάγωνο κόκκινο ρωσικό αστέρι.
Η πολιτική του ΕΛΑΣ απέναντι στους Κομιτατζήδες και η στρατολόγηση αντρών απ’ τα βουλγαρόφωνα χωριά σκόπευε να ενισχύσει το αίσθημα της αδελφοσύνης. Αλλά τον Ιούλιο, ο ΕΛΑΣ συνειδητοποίησε ότι η ανοιχτή διακήρυξη αυτής της πολιτικής απομάκραινε πολλούς Έλληνες απ’ τη Μακεδονία και ιδίως απ’ τη Θεσσαλονίκη, που ήταν γεμάτη πρόσφυγες απ΄την ελληνική Θράκη που ήρθαν για να ξεφύγουν απ΄τη βουλγαρική κατοχή. Για μερικούς μήνες, δεν ξανακούσαμε τίποτα για τη βαλκανική αδελφότητα»
